به نام خداوند جان وخرد

الگوی بهبود یادگیری با هماهنگی وظایف اداری، برنامه ­ریزی درسی و آموزش درس

اولین نشست انجمن مدیریت آموزشی ایران

شنبه 24/7/89 سالن کنفرانس ساختمان شمارۀ 5 وزارت آموزش وپرورش

سخنران: استاد محمدرضا بهرنگی

ریاست انجمن مدیریت آموزشی ایران

محور این مقاله روشن ساختن مفهوم مدیریت آمورشی و اشرافیت آن بر امور آموزشی و پرورشی از سطح کلان تا سطح خرد و سطح عملیاتی آموزش درس در کلاس با تأکید بر یادگیری، مشارکت، تولید علم و استفاده از خلاقیت شاگردان در جهان امروز است. گسترش قلمرو این مفهوم مدیریت آموزشی در جهان امروز و اشرافیت آن بر آموزش، نظارت، اجرا و کنترل جریان کلی برنامه­ریزی راهبردی نظام آموزشی لازمۀ هماهنگی پاسخگویی آن به تحولات جهانی فراملی، انتظارات فرادستی کشوری، نیازهای استانی و منطقه­ای در سطح کلان و توجه به تدوین برنامه­ درسی در سطح خرد و ورود این انتظارات به سطح عملیاتی در بهبود یادگیری دانش­آموزان است. نشان بارز موفقیت آن از بررسی آثار آموزشی و پرورشی بر شاگردان مشخص می­شود. بنابراین، مدیریت آموزش به تبیین وظایف هر یک از سطوح مذکور و توضیح در بارۀ نحوۀ پشتیبانی مدیران آموزشی در ایجاد هماهنگی عمودی و افقی بین آن وظایف نیاز دارد. این مدیریت آموزشی به منظور تقویت سطح عملیاتی نظام آموزش و پرورش با اشراف بر آموزش درتمام سطوح ساختاری نظام آموزشی می­تواند از الگوی تدریس مدیریت بر آموزش در کلاس درس با ده فرمان هدایت­گر بهره ­گیرد. الگوی جدید تدریس مدیریت بر آموزش آموزش را از روال سنتی خارج می­کند و با توجه به نقشی که به درگیری و مشارکت معلم و شاگردان در برنامه­ریزی درسی و بهبود یادگیری قائل است کلاس­های درس را به محل پردازش اطلاعات گردآوری شده توسط معلم و شاگردان، دریافت مفاهیم درسی، شکوفایی استعدادها و تولید علم مبدل می­سازد. با این الگو مفهوم آموزش از بیان مطالب درسی به صورت سخنرانی و ارائه مطالب توسط معلم که اخیرا" ابزار جدید ارائه مانند پاور پوینت آن را تقویت می­کند، و تمرکز بر آزمون برای حفظ حقایق و یافته­های علمی که در کتاب­های درسی به وفور آمده است خارج می­شود و مفهوم یادگیری مطالب و دریافت مفاهیم عمدۀ درسی از طریق پردازش اطلاعات و دریافت مفاهیم با مشارکت و درگیری معلم و شاگردان جانشین می­شود. فرمان اول الگو مبتنی بر آماده سازی شاگردان است. الگوی تدریس معروف پیش­سازماندهنده مورد نظر دیوید آزوبل که نوعی از سخنرانی را در آغاز تدریس برای فعال کردن ذهن شاگردان مجاز می­داند در این فرمان بشکل عملیاتی در آمده و شاگردان با فراهم ساختن نقشۀ مرکب از پیوند بین نکات اساسی درس وارد کلاس می­شوند. در فرمان دوم الگو ارزشیابی تکوینی برای آگاهی معلم و شاگرد ازمیزان تسلط بر بینش کلی و ساخت شناخت از مطالب عمدۀ درس مورد توجه است. فرمان سوم به ارزشیابی خود شاگرد از ارزشیابی معلم از کار او می­پردازد. این سه فرمان را می­توان در یک دسته قرار داد و بدان نام باز اندیشی نهاد. فرمان چهارم که آغاز بازسازی است تولید علم و دانش را مورد توجه قرار می­دهد. این فرمان متمرکز بر ایجاد نقشۀ مطلوب از پیوند مطالب با توجه به تصویر ذهنی و مفهومی معلم و شاگردان از مطالب درس است. فرمان پنجم که دربرگیرندۀ تزریق برنامه­ریزی درسی است به موقعیت نویسی تدریس با توجه به نقشۀ جدید پیوند افقی و عمودی بین مطالب عمدۀ موضوع درس، عناوین و زیر عنوان­های مطالب عمدۀ درس، و استفادۀ مناسب از فنآوری و الگوهای تدریس می­پردازد. فرمان ششم طراحی مراحل آموزش است. این فرمان نیز بازاندیشی و بازسازی روال معمول تدوین طرح درس است که از دیرباز بر آموزش و پرورش سایه افکنده و علی­رغم فشار نظارتی، بازرسی و کنترل اداری در رعایت آن در تدریس توسط معلمان واجد هیچ­گونه موفقیتی در اجرا نبوده است. این فرمان پذیرای نظر شاگردان و معلم دربارۀ انتخاب الگوهای مناسب تدریس، انتخاب تکنولوژی مناسب آموزش موقعیت تدوین یافته و ایجاد شرایط محیطی مناسب است. فرمان هفتم تعیین نقش­هایی است که باید هر یک از اعضای کلاس برای اجرای موقعیت تدریس طراحی شده به عهده گیرند. چهار فرمان اخیر بر بازسازی، غنی­ورزی، برنامه درسی و تدوین برنامه برای آموزش تمرکز دارد. فرمان هشتم که آغاز باز­پروری است به اجرای آموزش جدید می­پردازد. فرمان نهم ارزشیابی از آثار آموزشی و پرورشی اجرای الگوی جدید است. و سرانجام فرمان دهم بازخورد به منظور بهبود و اصلاح مراحل الگوی تدریس مدیریت بر آموزش است.

کمتر از دو سال است که بیش از 200 تحقیق با موضوعات درسی متنوع، و روش­های تحقیقی گوناگون از نوع نیمه تجربی، همبستگی، توصیفی و اقدام پژوهی انجام گرفته است. ابزار سنجش تأثیرات آموزشی و پرورشی الگوی تدریس مدیریت بر آموزش پرسشنامه­های متعدد محقق ساخته برای دروس مختلف است. پرسشنامۀ سنجش آثار آموزشی و پرورشی تمام مراحل اعتبار و روایی خود را گذرانده و از 250 گویه که هر گویه برگرفته از نتایج تحقیقات متفاوت است منتهی به پرسشنامۀ 40 گویه­ای است. نتایج بیش از 50 مورد از این تحقیقات در کنفرانس­های ملی و بین­المللی به صورت مقالات علمی/پژوهشی، علمی/ترویجی و یا پوستر به چاپ رسیده است. اکنون مدیریت آموزشی به استناد این تحقیقات و اقبال عمومی نسبت به اهمیت استفاده ازاین الگو ادعا دارد که می­تواند تحولی که نظام آموزش و پرورش بدان نیاز مبرم دارد ولی به دلیل اینرسی و فشار ادامۀ روال موجود و حفظ کمربند ایمنی خود نتوانسته است به آن جامۀ عمل بپوشاند پدید آورد. بنابراین الگوی تدریس جدید دنبالۀ مدیریت برآموزش و در سطح عملیاتی مطرح می­شود. این الگو بستری برای ایجاد هماهنگی بین انتظارات آموزشی سطوح مختلف مدیریت می­گستراند و برای مدیریت آموزش نقش جدیدی که پشتیبانی از اجرای این الگو درکلاس­های درسی و توسط معلمان است می­آفریند. در مطالب ارائه شده به برخی از پژوهش­های انجام یافته وآثار آموزشی و پرورشی ناشی ازکاربرد این الگو در دو سال اخیر و نیز بحث دربارۀ مؤثر بودن الگوی تدریس جدید مدیریت بر آموزش و تعمیم آن به سطوح و موضوعات مختلف اشاره خواهد شد.